In de periode juli-december 2022, voerden Gerard en Floris een aantal gesprekken op verschillende locaties. Deze gesprekken werden integraal als audiobestand opgenomen. In de gesprekken werden verschillende thema’s van het stoïcisme verkend, zoals woede, de vrije wil en de rol van het noodlot. Dit boek bevat in 5 delen en 10 hoofdstukken, de weerslag van deze onderhoudende gesprekken.
De geschiedenis van de filosofie is een immens boeiend epos over de ontdekking van ideeën, inzichten en leringen van de grootste en meest creatieve denkers in de geschiedenis. Maar, hoewel we in de afgelopen 2000 jaar, beter zijn gaan begrijpen hoe wijzelf en de wereld om ons heen in elkaar steken, weten we eigenlijk nog steeds niet zo goed hoe het precies zit. Filosofie blijkt niet iets voor suffe oude mensen met baarden, maar een middel dat ieder gesprek kan veranderen in het interessantste gesprek ooit.
In het oude Griekenland of Rome werden filosofen gezien als natuurlijke autoriteiten op de meest prangende vragen. Zoals Aristoteles wist, heeft elke manier van denken de kracht om de andere te verhelderen: de wetenschap levert feiten en de filosofie helpt ons na te denken over de waarden waarmee we ze moeten beoordelen. Maar door de eeuwen heen zijn de twee losgekoppeld geraakt, waardoor we met vragen achterblijven – over moraliteit, liefde, vriendschap, gerechtigheid en politiek – die geen van beide vakgebieden op zichzelf volledig konden beantwoorden. Zeer lange tijd heeft de logica van Aristoteles als de enige logica uit de oudheid gegolden. Pas in de 20e eeuw is ontdekt wat de werkelijke betekenis van de logica van de Stoïcijnen was, en hoe die verschilde van die van Aristoteles.
In 45/44 v.Chr. schreef Cicero De natura deorum, Over de aard der goden, drie boeken die achtereenvolgens handelen over de godsopvattingen bij Epicurus, bij de Stoïcijnen en de Academici. Volgens het stoïcisme zijn de zintuigen eveneens de bron van alle kennis, waarlangs de objecten afdrukken achterlaten op de ziel. Het universum is levend dankzij de werking van een alomtegenwoordige, vurige adem of geest (pneuma). Deze creatieve en levens brengende pneuma is goddelijk en noemden stoïci ook wel Rede, Voorzienigheid en Noodzaak. Die verbindt alle delen van de kosmos met elkaar, zodat de menselijke ziel na het overlijden oplost in het geheel. De traditionele goden waren slechts symbolen van die kracht. Door de werking ervan ondergaat de kosmos een eeuwige cyclus van geboorte en vernietiging. Vandaar het geloof in het noodlot (heimarmene, fatum). Dit staat tegenover het epicuristische idee dat atomen zich willekeurig gedragen en de toekomst dus onvoorspelbaar is.
De stoïcijnse filosoof, Epictetus (ca. 50-138 na Chr.), behoorde samen met Seneca en Marcus Aurelius tot de jonge, leidende figuren in de stoïsche filosofie in de eerste eeuwen na Christus. Het gedachtegoed van stoïcijnse filosofen maakt je een beter mens, geeft betekenis aan je leven en schenkt je rust en veerkracht. Alleen zijn de teksten van deze filosofen weliswaar niet zo makkelijk te lezen.
De stoïcijnse filosofie is ongekend populair in Nederland. Denk aan de Nederlandse stoïcijnse filosofe, Miriam van Reijen (1946). Aan het einde van de 20ste eeuw groeide de belangstelling voor het stoïcisme nl. op het moment dat in de psychologie de rationeel emotieve gedragstherapie van Albert Ellis in zwang raakte. Deze voorloper van de cognitieve gedragstherapie van Aaron Beck was sterk beïnvloed door de oude filosofie van het stoïcisme. De stoïcijnse filosofie is dankzij haar heldere wijsheden een welkom toevluchtsoord voor wie een levensfilosofie zoekt. Maar heeft deze antieke filosofie wel echt wat te bieden aan ons 21ste– eeuwers?
In gesprek met elkaar onderzoeken classicus Gerard Boter en ervaringsstoïcijn Floris Leest, de zin en onzin van de stoïcijnse filosofie. Kunnen we een filosofie die slavernij zag als een fact of life als leidraad hanteren? Hoe pak je mondiale vraagstukken aan vanuit een individualistische filosofie? Werkt een kalme houding altijd of mag je ook weleens flink boos worden? In “Leven als stoïcijn. Of niet?” verdiep je je samen met twee kenners in de filosofie van de stoïcijnen, aangereikt met de nodige humor en zelfspot. Zo ontdek je zelf of je al dan niet (een beetje) als een stoïcijn wil leven.
Floris Leest studeerde filosofie en is YouTuber. Na te zijn afgestudeerd op de stoïcijnse ethiek probeerde hij naar het denken van de stoïcijnen te leven. Met wisselend succes.
Gerard Boter is emeritus hoogleraar Grieks aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij maakte een Griekse teksteditie van Epictetus’ Encheiridion (Handboekje) en samen met Rob Brouwer vertaalde hij het verzameld werk van Epictetus naar het Nederlands.
Gerard Boter & Floris Leest Leven als stoïcijn. Of niet? 164 bladz. ISVW Uitgevers ISBN 978-90-832623-4-5 